Чай дүшкен. Изиг хүннер эгелээн. Ооң-биле кады бойдуста бар бүгү-ле янзы-бүрү ызырар, шагар чалгынныг курт-кымыскаяк база шимчеп, оттуп келгеннер. Оларга дүктүг-ары, тас-ары, маас, шаашкак, черлик-ары, ызырар ымыраа, ыргак сээк болгаш оон-даа ѳске ызырар, шагар курттар хамааржыр.
Дыка кѳвей таварылгада арылар кижилерни бо-ла шапкан боор. Чамдык кижилер арыга шактыргаш-даа, тоовас болур. А чамдыктары ары шаптарга, дораан эът-кежи кижип, кызып, ыжып, эъдтнге калбак шивишкилер тыптып, бажы дээкинип, кускузу кээп, бергедеп эгелээрлер. Чамдык таварылгада ханрын-даа кижиниң тыныш органнарын бергедеди берип болур: боостаа дуй тудуп, тыныш чедишпестеп, боостаа кижип, уну шедиргиленип болур. Эң-не берге таварылгада ханынын базыышкыны кудулап, чүрек, хан-дамыр талазындан бергедээшкиннер (шок) бооп болур. Ындыг таварылгада кижиге ѳй-шаанда дүрген дуза чедирбес болза, ол кижинин амы-тынынга айыылдыг байдал тургустунуп болур. Ындыг улус үргүлчү бодунга ап чоруур аллергияга удур эмнер суп каан аптечкалыг болур болза эки.
Ызырар курт аймаанга шактырбас дизе, чүнү канчаарыл?
Аңаа хамаарыштыр дараазында медээни кичээнгейге алырын сүмелеп болур:
1) рынок-базарларга, кат-чимис садып турар черлерге ары кѳвей чыглыр. Ындыг черлерни оюп чоруңар;
2) даштыгаа чигирзиг чем, мороженое чивеңер;
3) ѳңгүр чечектерлиг болгаш кара ѳңнүг хеп кетпеңер. Ак, ногаан, хурең хепке ызырар курт аймаа чыылбас;
4) үнүштерден, чечектерден кылган чыттыг суглар (духи аймаа) ажыглаванар. Ооң чыдынга арылар дыка ынак;
5) арга-арыгже, хову-шѳлче дыштанып чорупкаш, бугу-ле чигирзиг чемнерни дуглаңар; чигирзиг суксуннар саваларын ажык тургуспаңар, чүге дизе ынаар арылар киргеш, аксыңарны, дылыңарны шап болур;
6) арга-арыгга ары ѳѳ туруп болур черлерге кичээнгейлиг болуп, ары ѳглерин оюп кылаштаңар;
7) кызыл-даван сигенге кылаштаваңар. Ары ѳѳн базып болур силер;
8) ары уязының чанынга ары кажан-даа ѳлүрбеңер. Ол айыылды эскерип кааш, тускай суук бүдүмелди үндүрүптер. Ол бүдүмелдиң чыды ѳске арыларны кижиже ѳѳр халдааш, шагарынче албадаптар.

Ары шапкан таварылгада канчаарыл?
Ниити дүрүм:
1. Арының шагар чери (жало) кеште артып калган болза, ону кончуг дурген ап каптыңар. Шаккан черин идип, баспанар – хораны ханче тарай берип болур.
2. Ары шаккан черге дораан соок чиңнээшкинден кылыңар.
3. Ары хоранынга алзыычал кижилерге сүме: ары шаккан черниң үстүнге жгуттан дораан салгаш, кончуг дүрген аллергияга удур эм ижер. Байдалынар арай берге болза, дурген эмчи дузазын алынар, эмнелгеже барынар.
Бир эвес силерге үргүлчү ындыг бергедээшкиннер таваржып турар болза, эмчинин тускай сумезин алыңар.
Республиканың №1 эмнелгезиниң
аллерголог-иммунолог эмчизи А.С. Монгуш.